عمر خیام، چامه گو ، فیلسوف ، ستاره شناس و همه چیزدان شهیر تاجیک ایرانی، با نگرش ژرف و پرسشگرانه به جهان هستی و انسان، دیدگاههای ارزشمندی درباره آگاهی و شناخت انسان ارائه داده است. او به جای تمرکز بر گفتگو متافیزیکی و الهیاتی، بر تجربه انسانی و شناخت راستینه مادی پافشاری داشته است.
عمر خیام، با رباعیات ژرف و فلسفی خود، نفوذ شگرف بر ادبیات و فرهنگ فارسی گذاشته است. اندیشههای او در بخشهای مختلفی چون فلسفه، عرفان، اخلاق و زندگی، الهامبخش چامه سرایان و اندیشمندان بسیاری پس از او بوده است. برخی از مهمترین تأثیرات خیام بر ادبیات و فرهنگ فارسی بقرار ذیل اند :